Azərbaycan dilində MMA: Qarışıq döyüş sənətləri haqqında hər şey

Giriş: MMA-nın mahiyyəti və tarixi

Qarışıq Döyüş Sənətləri (Mixed Martial Arts – MMA) müxtəlif döyüş üslublarını və texnikalarını birləşdirən müasir idman növüdür. Boksu, güləşi, cüdonu, taekvandonu, kikboksinqi, braziliya ciu-citsusunu özündə cəmləşdirən MMA, bugünün ən populyar döyüş idmanlarından birinə çevrilib. 2025-ci ildə Azərbaycanda da MMA sürətlə inkişaf edir və yerli idmançılar beynəlxalq turnirlərdə ölkəmizi uğurla təmsil edirlər.

Azərbaycan MMA Federasiyasının prezidenti Cavid Məmmədov qeyd edir: “MMA Azərbaycanda hazırda futboldan sonra ən populyar idman növünə çevrilmək üzrədir. Qədim döyüş ənənələri olan ölkəmiz üçün MMA təbii inkişaf istiqamətidir”.

MMA tarixinin qısa icmalı

MMA-nın müasir forması 1990-cı illərdə formalaşmağa başlasa da, qarışıq döyüş konsepsiyası qədim dövrlərə qədər uzanır:

1. Qədim döyüş növləri: Pankration (qədim Yunanıstan, e.ə. 648), Sanda (Çin), Kapap (İsrail)
2. Vale Tudo dövrü (1920-1980): Braziliyada “Vale Tudo” (portuqalca “hər şeyə icazə var”) döyüşləri MMA-nın ilkin forması hesab edilir.
3. Müasir MMA-nın yaranması (1993-2000): Ultimate Fighting Championship (UFC) təşkilatının yaranması ilə müasir MMA dövrü başladı.
4. Qaydaların standartlaşdırılması (2001-2010): “Birləşmiş döyüş qaydaları” (Unified Rules of MMA) qəbul edildi.
5. Qlobal genişlənmə dövrü (2011-2020): MMA bütün dünyada populyarlıq qazandı.
6. Müasir dövr (2021-2025): UFC, Bellator, ONE Championship, PFL kimi təşkilatların dominantlığı ilə MMA tam peşəkar idman növünə çevrildi.

MMA-nın əsas prinsipləri və qaydaları

Əsas qaydalar

2025-ci ildə MMA döyüşləri beynəlxalq standartlaşdırılmış qaydalarla keçirilir:

• Döyüş sahəsi: Qəfəs (oktaqon) və ya rinq
• Raundlar: Peşəkar döyüşlərdə 3-5 raund, hər raund 5 dəqiqə
• Qələbə üsulları: Nokaut, texniki nokaut, təslim və hakimlərin qərarı
• Geyim: MMA şortları, yüngül əlcəklər (4-6 unsiya), diş qoruyucusu, kasası

MMA-da qadağan edilmiş hərəkətlər

MMA peşəkar idman olduğundan, bəzi təhlükəli hərəkətlər qadağan edilib:

• Gözə barmaqla zərbə
• Boğaza zərbə
• Kəllə ilə zərbə
• Qasıq nahiyəsinə zərbə
• Onurğaya zərbə
• Arxa tərəfdən başa zərbə
• Kiçik oynaqları bükmək

MMA-da əsas texnikalar və döyüş üslubları

MMA universal döyüş bacarıqları tələb edən kompleks idmandır. Əsas texnika növləri:

1. Zərbə texnikaları (Striking)

2. Güləş texnikaları (Wrestling)

• Sərbəst güləş: Yerə salma, pozisiya nəzarəti, müdafiə
• Yunan-Roma güləşi: Yuxarı bədən texnikaları
• Cüdo: Atma, balans pozma texnikaları
• Sambo: Atma və təslimetmə kombinasiyaları

3. Yerdə mübarizə (Ground game)

• Braziliya Ciu-Citsu: Boğma, qol və ayaq kilidi texnikaları
• Grappling: Pozisiya nəzarəti və keçidlər
• Ground and Pound: Dominant pozisiyadan zərbələr

Azərbaycanın tanınmış MMA məşqçisi Rəşad Əliyev bildirir: “Azərbaycan döyüşçüləri güləş təməli üzərində inkişaf edib, üstün atma və yerə salma texnikaları ilə seçilirlər. Son illərdə isə zərbə texnikalarına da böyük diqqət yetirilir”.

Azərbaycanda MMA-nın inkişafı və əsas mərhələləri

2025-ci ilə qədər Azərbaycanda MMA-nın inkişafı bir neçə mərhələdən keçib:

Başlanğıc dövrü (2000-2010)

• İlk MMA klubları və məşq zalları
• İlk həvəskar turnirlərin təşkili
• Beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi

İnkişaf dövrü (2011-2020)

• Azərbaycan MMA Federasiyasının yaradılması (2014)
• Regional və milli turnirlərin keçirilməsi
• İlk peşəkar döyüşçülərin yetişməsi

Beynəlxalq uğurlar dövrü (2021-2025)

• Rafael Fiziyev, Nariman Abbasov kimi ulduzların ortaya çıxması
• UFC, Bellator, ONE Championship kimi təşkilatlarda çıxış edən idmançıların sayının artması
• Azərbaycanda beynəlxalq turnirlərin keçirilməsi

Azərbaycanda MMA infrastrukturu və imkanlar

2025-ci ildə Azərbaycanda MMA həvəskarları və peşəkarları üçün geniş imkanlar mövcuddur:

Əsas MMA klubları və akademiyalar

Azərbaycanda keçirilən əsas MMA turnirləri

• Azerbaijan MMA Championship: Milli çempionat, ildə iki dəfə
• Baku Fighting Championship: Peşəkar turnir, ildə dörd dəfə
• Caspian Cup: Beynəlxalq turnir, ildə bir dəfə
• UFC Fight Night Baku: Beynəlxalq turnir (2025-ci ildən etibarən)
• Bellator Azerbaijan: Beynəlxalq turnir (2025-ci ildən etibarən)

MMA terminologiyası: Azərbaycan dilində əsas MMA terminləri

MMA-nı daha yaxşı anlamaq üçün əsas terminləri bilmək vacibdir:

Zərbə texnikaları terminləri

• Jab: Ön əl ilə düz zərbə
• Cross: Arxa əl ilə düz zərbə
• Hook: Yan tərəfdən əyri zərbə
• Uppercut: Aşağıdan yuxarıya zərbə
• Low kick: Aşağı ayaq zərbəsi
• High kick: Yuxarı (başa) ayaq zərbəsi
• Flying knee: Tullanaraq diz zərbəsi

Güləş və atma terminləri

• Takedown: Rəqibi yerə salma
• Sprawl: Yerə salma cəhdinə qarşı müdafiə
• Clinch: Yaxın məsafədə tutma
• Slam: Rəqibi qaldırıb yerə çırpma
• Suplex: Arxadan qaldırıb başı üstə atma

Yer döyüşü terminləri

• Mount: Rəqibin üstündə oturma pozisiyası
• Guard: Müdafiə pozisiyası (kürək üstə)
• Side control: Yan nəzarət pozisiyası
• Back control: Arxadan nəzarət
• Armbar: Qol bükülməsi (təslim fəndi)
• Triangle choke: Üçbucaq boğma
• Rear naked choke: Arxadan boğma
• Kimura: Çiyin kilidi

MMA məşqləri və hazırlıq prosesi

MMA-da uğur qazanmaq üçün kompleks məşq proqramı lazımdır. Peşəkar döyüşçülərin həftəlik məşq qrafiki:

Məşqçi Elçin Həsənov tövsiyələri: “Başlanğıc səviyyəsində olan idmançılar həftədə 3 məşqlə başlaya bilər. Peşəkar səviyyədə isə gündə iki məşq optimal sayılır. Balanslaşdırılmış məşq proqramı zərbə, güləş və yer texnikalarını əhatə etməlidir”.

MMA-da karyera qurmaq: Addım-addım təlimat

Azərbaycanda MMA döyüşçüsü olmaq istəyənlər üçün yol xəritəsi:

1. Başlanğıc səviyyə (1-2 il):

• Etibarlı bir MMA klubunda məşqlərə başlamaq
• Əsas texnikaları mənimsəmək
• Fiziki hazırlıq səviyyəsini artırmaq
• İlk həvəskar döyüşlərə hazırlaşmaq

2. Həvəskar səviyyə (2-3 il):

• Regional və milli həvəskar turnirlərdə iştirak
• Texnikaları təkmilləşdirmək
• Zəif tərəfləri inkişaf etdirmək
• 8-10 həvəskar döyüş təcrübəsi qazanmaq

3. Peşəkar səviyyəyə keçid (3-5 il):

• İlk peşəkar müqavilə imzalamaq
• Yerli peşəkar turnirlərdə iştirak
• Beynəlxalq təcrübə qazanmaq
• Personal məşqçi komandası formalaşdırmaq

4. Beynəlxalq səviyyə (5+ il):

• Böyük beynəlxalq təşkilatlarla müqavilə imzalamaq
• UFC, Bellator, ONE Championship kimi təşkilatlarda döyüşmək
• Sponsorluq əlaqələri qurmaq
• Media profili yaratmaq

Rafael Fiziyev öz təcrübəsini bölüşür: “Mən Azərbaycanda başladım, sonra Tailandda Muay Thai öyrəndim, daha sonra Rusiyada məşq etdim və nəhayət UFC-yə çatdım. Bu yol çətin olsa da, sizə düzgün insanlar və məşqçilər kömək edirsə, mümkündür”.

Uşaq və yeniyetmələr üçün MMA

MMA uşaqlar və yeniyetmələr üçün də faydalı idman növüdür. Azərbaycanda uşaqlar üçün MMA proqramları:

Yaş qrupları və təlim xüsusiyyətləri:

• 6-9 yaş: Əsas hərəkət bacarıqları, koordinasiya, intizam, sadə texnikalar
• 10-13 yaş: Texnikanın təkmilləşdirilməsi, yüngül sparrinq, fiziki hazırlıq
• 14-17 yaş: Texniki və taktiki hazırlıq, nəzarətli sparrinq, yarışlara hazırlıq

Uşaq MMA məşqçisi Anar Hüseynov: “Biz uşaqlara əvvəlcə döyüş deyil, idman öyrədirik. İntizam, hörmət, özünəinam və əzmkarlıq kimi keyfiyyətləri aşılayırıq. Texniki aspektlər daha sonra gəlir”.

MMA və sağlamlıq

MMA intensiv idman növü olsa da, düzgün yanaşma ilə sağlamlığa müsbət təsir göstərir:

MMA-nın sağlamlıq faydaları:

• Kardiovaskulyar sistemin güclənməsi
• Əzələ kütləsinin artması və bədən yağının azalması
• Koordinasiya və çevikliyin inkişafı
• Stress və gərginliyin azalması
• Özünəinam və mental dözümlülüyün artması

İdman həkimi Dr. Sevinc Əliyeva: “MMA düzgün təlim və nəzarət altında sağlamlıq üçün faydalıdır. Lakin zədələr riskini minimuma endirmək üçün professional məşqçilərlə çalışmaq və təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək vacibdir”.