MMA-da çəki kateqoriyaları: Tam təlimat 2025

Qarışıq Döyüş Sənətlərində (MMA) çəki kateqoriyaları ədalətli rəqabətin təmin edilməsi üçün fundamental əhəmiyyət daşıyır. 2025-ci ildə MMA çəki kateqoriyaları sistemində müəyyən dəyişikliklər və standartlaşdırma addımları atılıb. Bu təlimat müxtəlif MMA təşkilatlarında mövcud olan çəki kateqoriyalarını, çəki düşmə prosesini, yeni qaydaları və bu sahədəki sağlamlıq aspektlərini əhatə edir. İstər peşəkar döyüşçü, istərsə də həvəskar olaraq, çəki kateqoriyalarını anlamaq MMA döyüşlərinin dinamikasını başa düşmək üçün vacibdir.

Azərbaycan MMA Federasiyasının çəki kateqoriyaları üzrə mütəxəssisi Fərid Həsənov qeyd edir: “Çəki kateqoriyaları təkcə döyüşçülərin sağlamlığını qorumaq üçün deyil, həm də ədalətli və maraqlı döyüşlərin təmin edilməsi üçün lazımdır. 2025-ci ildə tətbiq olunan yeni standartlar bu sahədə mühüm irəliləyişdir”.

Əsas MMA təşkilatlarında çəki kateqoriyaları

2025-ci ildə əsas MMA təşkilatları çəki kateqoriyalarını əsasən standartlaşdırıb, lakin bəzi fərqlər hələ də mövcuddur. Aşağıdakı cədvəldə əsas təşkilatlardakı kişi döyüşçülər üçün çəki kateqoriyaları göstərilir:

Çəki kateqoriyası	UFC (kq)	Bellator (kq)	ONE Championship (kq)	PFL (kq)	ACA (kq)
Saman çəki (Strawweight)	–	–	56.7	–	–
Milçək çəki (Flyweight)	56.7	56.7	61.2	56.7	56.7
Xoruz çəki (Bantamweight)	61.2	61.2	65.8	61.2	61.2
Yüngül çəki (Featherweight)	65.8	65.8	70.3	65.8	65.8
Yüngül çəki (Lightweight)	70.3	70.3	77.1	70.3	70.3
Yarımotaraq çəki (Welterweight)	77.1	77.1	83.9	77.1	77.1
Orta çəki (Middleweight)	83.9	83.9	93.0	83.9	83.9
Yarımağır çəki (Light Heavyweight)	93.0	93.0	102.1	93.0	93.0
Ağır çəki (Heavyweight)	120.2	120.2	120.2	120.2	120.2
Super ağır çəki (Super Heavyweight)	–	–	120.2+	–	120.2+

ONE Championship fərqi: Digər təşkilatlardan fərqli olaraq, ONE Championship dehidratasiya prosesini aradan qaldırmaq üçün çəkiyə nəzarət sistemini dəyişib. Döyüşçülər hidrometriya testi keçir və çəki ölçümü döyüşdən bir gün əvvəl deyil, həftə ərzində bir neçə dəfə aparılır.

Qadın MMA-sı 2025-ci ildə daha da inkişaf edib və çəki kateqoriyaları da genişləndirilib:

Çəki kateqoriyası	UFC (kq)	Bellator (kq)	Invicta FC (kq)	ONE Championship (kq)
Atom çəki (Atomweight)	–	47.6	47.6	52.2
Saman çəki (Strawweight)	52.2	52.2	52.2	56.7
Milçək çəki (Flyweight)	56.7	56.7	56.7	61.2
Xoruz çəki (Bantamweight)	61.2	61.2	61.2	65.8
Yüngül çəki (Featherweight)	65.8	65.8	65.8	70.3
Yüngül çəki (Lightweight)	–	70.3	70.3	77.1

Bellator qadınlar üzrə texniki direktoru Helen Robinson bildirir: “Qadın MMA-sında çəki kateqoriyalarının genişləndirilməsi daha çox idmançının öz optimal çəki kateqoriyasında yarışmasına imkan verir. Bu, həm performansı artırır, həm də sağlamlıq risklərini azaldır”.

2025-ci ildə çəki kateqoriyalarında əsas yeniliklər

2025-ci ildə MMA çəki kateqoriyaları sahəsində bir sıra mühüm yeniliklər tətbiq edilib:

1. Aralıq çəki kateqoriyaları

UFC 2025-ci ildə bəzi “aralıq çəki” döyüşlərini (catchweight) rəsmiləşdirib:

• 79.4 kq: “Super Welterweight” (Yarımortaq və orta çəki arası)
• 88.5 kq: “Super Middleweight” (Orta və yarımağır çəki arası)
• 106.6 kq: “Cruiserweight” (Yarımağır və ağır çəki arası)

Bu aralıq çəkilər üçün xüsusi titul döyüşləri keçirilməsə də, reytinq sistemi və xüsusi turnirlərin təşkili planlaşdırılıb.

2. Çəki ölçmə prosesində yeniliklər

2025-ci ildə əsas təşkilatlar çəki ölçmə prosesini daha təhlükəsiz etmək üçün yeni qaydalar tətbiq edib:

• Gün ərzində çoxsaylı ölçmələr: Döyüşdən əvvəlki 36 saat ərzində döyüşçülər 3 dəfə çəki ölçmədən keçir
• Hidrasiya testi: Dehidratasiya səviyyəsini ölçmək üçün məcburi idrar və qan testləri
• Minimum bədən yağı tələbi: Kişilər üçün minimum 8%, qadınlar üçün 12% bədən yağı tələb olunur
• Çəki fərqi limiti: Döyüş günü döyüşçünün rəsmi çəkidən 10%-dən çox artması qadağandır

UFC tibbi direktoru Dr. Jeff Davidson: “Yeni qaydalar döyüşçülərin sağlamlığını qorumaq və ekstrem çəki düşmənin qarşısını almaq üçün vacibdir. Bu qaydaların tətbiqi ilə dehidratasiya ilə bağlı təcili tibbi müdaxilə hadisələri 60% azalıb”.

3. Çəki düşmə dəstək proqramları

2025-ci ildə böyük MMA təşkilatları döyüşçülərə çəki düşmə prosesində professional dəstək vermək üçün xüsusi proqramlar təqdim edir:

• Qidalanma mütəxəssisləri ilə pulsuz konsultasiyalar
• MMA üçün xüsusi hazırlanmış çəki düşmə protokolları
• Bədən tərkibi analizi və fərdi tövsiyələr
• Psixoloji dəstək və çəki düşmə strategiyaları

Azərbaycanın tanınmış MMA döyüşçüsü Rafael Fiziyev bu barədə deyib: “Professional çəki düşmə dəstəyi döyüşçülər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Mən əvvəllər 15 kq-a qədər çəki düşürdüm, indi isə mütəxəssislərin köməyi ilə daha sağlam yolla 8-10 kq düşürəm və döyüşdə özümü daha yaxşı hiss edirəm”.

Çəki düşmə prosesi: Elmi əsaslı yanaşma

2025-ci ildə MMA-da çəki düşmə elmi araşdırmalara əsaslanan professional prosesə çevrilib. Optimal çəki düşmə strategiyası mərhələlərə bölünür:

Döyüşdən 8-10 həftə əvvəl (uzunmüddətli faza):

• Karbohidrat qəbulunun tədricən azaldılması
• Kalori defisitinin 300-500 kcal/gün səviyyəsində saxlanılması
• Protein qəbulunun hər kq bədən çəkisinə 2-2.5 q səviyyəsində saxlanılması
• Həftədə 3-4 dəfə yüksək intensivlikli interval məşqləri (HIIT)

Döyüşdən 2-3 həftə əvvəl (qısamüddətli faza):

• Natrium qəbulunun azaldılması
• Duz qəbulunun tədricən azaldılması
• Karbohidratların minimuma endirilməsi
• Su balansının optimal saxlanılması

Döyüşdən 24-36 saat əvvəl (son faza):

• Kontrollü dehidratasiya (təhlükəsiz hədlərdə)
• Qida qəbulunun minimuma endirilməsi
• Çəki ölçülməsindən sonra rehidratasiya planı
• Elektrolitlərin bərpası

Beynəlxalq İdman Qidalanması Cəmiyyətinin 2025-ci il araşdırmasına görə, döyüşçülər çəki düşdükdən sonra bədən çəkilərinin 8%-dən çoxunu bərpa etdikdə zədə riski 30% artır.

Müxtəlif çəki kateqoriyalarının texniki xüsusiyyətləri

Hər çəki kateqoriyasının özünəməxsus döyüş dinamikası və texniki xüsusiyyətləri var:

Yüngül çəki kateqoriyaları (70.3 kq-a qədər):

• Daha sürətli templi döyüşlər
• Texniki üstünlük və çeviklik
• Yüksək zərbə sayı
• Ortalama döyüş müddəti: 3 raund

2025-ci ildə UFC-nin statistikasına görə, yüngül çəki kateqoriyalarında hər döyüşdə ortalama 7.8 təslimetmə cəhdi olur.

Orta çəki kateqoriyaları (77.1 kq – 83.9 kq):

• Güc və texnikanın balansı
• Universal döyüş stilləri
• Nokaut və təslimetmə balansı
• Ortalama döyüş müddəti: 2.5 raund

Bu kateqoriyalarda döyüşən idmançıların 63%-i həm güləş, həm də zərbə texnikaları ilə qələbə qazanıb.

Ağır çəki kateqoriyaları (93 kq və yuxarı):

• Yüksək nokaut nisbəti
• Daha az yerə salma cəhdləri
• Daha az raund sayı
• Ortalama döyüş müddəti: 1.8 raund

Ağır çəki kateqoriyasında döyüşlərin 68%-i birinci raundda başa çatır və 82%-i nokaut/texniki nokaut ilə yekunlaşır.

MMA analitiki Elnur Məmmədov: “Çəki kateqoriyaları arasındakı fərqləri anlamaq həm məşqçilər, həm də idmançılar üçün vacibdir. Hər kateqoriyanın öz strategiyası və dinamikası var”.

Azərbaycanlı döyüşçülərin çəki kateqoriyaları təcrübəsi

Döyüşçü	Çəki kateqoriyası	Təşkilat	Təcrübə
Rafael Fiziyev	Yüngül çəki (70.3 kq)	UFC	“Yüngül çəkidə optimal performans göstərirəm, lakin çəki düşmək gündən-günə çətinləşir.”
Nariman Abbasov	Yüngül çəki (70.3 kq)	Bellator	“Ramazan ayında çəki düşmək xüsusi çətinliklər yaradır, lakin professional komanda ilə işləmək prosesi asanlaşdırır.”
Tofiq Musayev	Yüngül çəki (70.3 kq)	UFC	“Əvvəllər yüngül çəkidə döyüşürdüm, indi daha optimal performans üçün bu kateqoriyaya enmişəm.”
Zaur Məmmədov	Orta çəki (83.9 kq)	ONE	“ONE Championship-in hidrasiya testi sistemi daha sağlamdır, əvvəlki karyeramda yaşadığım çəki düşmə problemləri artıq yoxdur.”
Elvin Əliyev	Yarımağır çəki (93 kq)	PFL	“Təbii çəkim 98-100 kq-dır, yarımağır çəkiyə düşmək üçün 10 həftəlik proqramdan keçirəm.”

Azərbaycan MMA döyüşçüləri müxtəlif çəki kateqoriyalarında yarışırlar və hər birinin öz təcrübəsi var:Azərbaycan MMA Federasiyasının gənclərlə iş üzrə direktoru Vüqar Həsənov: “Gənc döyüşçülərə həmişə təbii çəkilərinə yaxın kateqoriyalarda yarışmağı tövsiyə edirik. Yeniyetmələr üçün ümumiyyətlə çəki düşmək məsləhət görülmür”.

Düzgün çəki kateqoriyası seçimi üçün təlimat

MMA-da karyeranıza başlayırsınızsa və ya hansı çəki kateqoriyasında yarışacağınıza qərar verməlisinizsə, aşağıdakı amilləri nəzərə alın:

1. Bədən tipi analizi:

• Endomorph (daha çox yağ toplamağa meyilli): Daha aşağı çəki kateqoriyasına düşmək daha çətin olacaq
• Mezomorph (əzələ qurmağa meyilli): Fərqli çəki kateqoriyalarına keçmək daha asan olacaq
• Ektomorph (arıq bədən tipli): Yuxarı çəki kateqoriyalarına keçmək daha çətin olacaq

2. Boy və sümük quruluşu:

• Uzun qollar və boyunuz varsa, daha aşağı çəki kateqoriyasında məsafə üstünlüyünə malik olacaqsınız
• Qısa və güclü bədən quruluşu orta və ağır çəki kateqoriyaları üçün əlverişli ola bilər

3. Təbii çəki və çəki dəyişkənliyi:

• Təbii bədən çəkiniz – sizin normal qidalanma və məşq rejimində saxladığınız çəki
• Döyüş arası çəki artımı – döyüşlər arasında nə qədər çəki yığırsınız
• Çəki düşmə qabiliyyəti – sağlam yolla nə qədər çəki düşə bilirsiniz

Professional çəki meneceri və diyetoloq Kamil Rəsulov tövsiyə edir: “İdeal olaraq, döyüşçülər təbii çəkilərindən 8-10%-dən çox düşməməlidir. Bu həddən artıq düşmə həm sağlamlığa zərər verir, həm də performansı aşağı salır”.

FAQ: Çəki kateqoriyaları haqqında tez-tez verilən suallar

Çəki ölçmə zamanı limit aşılarsa nə olur?

2025-ci ildə əksər MMA təşkilatlarında çəki limitini aşan döyüşçülər üçün cərimələr tətbiq olunur:

• Maaşın 20-30%-i həcmində cərimə (rəqibə ödənilir)
• Titul döyüşlərində titul şansının itirilməsi
• Təkrar pozuntu hallarında daha ağır sanksiyalar (müqavilənin pozulması)

UFC-də 12 Mart 2025-ci il tarixli qaydaya əsasən, eyni çəki kateqoriyasında üçüncü dəfə limiti aşan döyüşçü avtomatik olaraq yuxarı çəki kateqoriyasına keçirilir.

Qadın və kişilər üçün çəki düşmə prosesi eynidir?

Xeyr, qadın idmançılar üçün çəki düşmə prosesi fərqlidir. Qadınların bədən tərkibində təbii olaraq daha çox yağ olduğundan, onlar üçün minimum sağlam bədən yağı faizi (12%) kişilərdən (8%) yüksəkdir. Həmçinin, qadınlarda hormonal dövriyə çəki dəyişkənliyinə təsir göstərir. Professional qadın döyüşçülər adətən menstrual tsikli nəzərə alaraq çəki düşmə prosesini planlaşdırırlar.

MMA-da çəki kateqoriyaları niyə digər döyüş idmanlarından fərqlidir?

MMA özündə müxtəlif döyüş sənətlərini birləşdirdiyindən, çəki kateqoriyaları da müxtəlif sənətlərin (boks, güləş, cüdo və s.) çəki sistemlərinin sintezindən yaranıb. Bundan əlavə, MMA döyüşlərinin kompleks xarakteri və fərqli fiziki tələbləri çəki kateqoriyalarının strukturuna təsir göstərir.

Çəki kateqoriyasını dəyişmək üçün ən yaxşı zaman nədir?

İdmançının karyerasında çəki kateqoriyasını dəyişmək üçün optimal vaxt bir neçə faktora bağlıdır:

• Hazırkı çəki kateqoriyasında performans göstəriciləri
• Yaş və metabolizmin dəyişməsi (yaş artdıqca çəki düşmək çətinləşir)
• Zədələr və bərpa problemləri
• Həmin çəki kateqoriyasındakı rəqabət mühiti

Məşqçi Elçin Əliyevin tövsiyəsi: “Çəki dəyişikliyi böyük qərar olduğundan, aktiv döyüş mövsümündən kənarda, ən azı 4-6 aylıq hazırlıq müddəti ilə planlaşdırılmalıdır”.

Uşaqlar və yeniyetmələr üçün MMA çəki kateqoriyaları necədir?

18 yaşdan aşağı idmançılar üçün çəki kateqoriyaları daha sıx və inkişaf xüsusiyyətlərini nəzərə alan şəkildə təşkil olunub:

• 10-12 yaş: 3-4 kq-lıq intervalla bölünmüş kateqoriyalar
• 13-15 yaş: 4-5 kq-lıq intervalla bölünmüş kateqoriyalar
• 16-17 yaş: 5-6 kq-lıq intervalla bölünmüş kateqoriyalar

Azərbaycan MMA Federasiyasının uşaq və yeniyetmələr üzrə mütəxəssisi Elnarə Quliyeva bildirir: “Gənc yaşlarda çəki düşmə təcrübələri qəti qadağandır. Döyüşlər yalnız təbii çəki kateqoriyalarında keçirilir”.

Nəticə: Döyüşçülər üçün optimal çəki strategiyası

2025-ci ildə MMA çəki kateqoriyaları sistemi həm idmançıların sağlamlığını qorumaq, həm də ədalətli rəqabəti təmin etmək istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atıb. Çəki kateqoriyası seçimi və çəki düşmə prosesi hər bir döyüşçünün karyerasında mühüm rol oynayır.

Doğru çəki kateqoriyası seçimi müxtəlif faktorların (bədən tipi, təbii çəki, döyüş üslubu) balanslaşdırılmış təhlilini tələb edir. Sağlam çəki düşmə prosesi isə uzunmüddətli və elmi əsaslı yanaşma tələb edir. Çəki düşmə prosesini professional komandanın (məşqçi, diyetoloq, həkim) nəzarəti altında planlaşdırmaq lazımdır.

UFC-nin keçmiş çempionu və hazırda məşqçi kimi fəaliyyət göstərən Xəbib Nurməhəmmədov qeyd edir: “Çəki düşmə prosesi döyüşün özü qədər ciddi hazırlıq tələb edir. Mən karyeramda ağır çəki düşmə təcrübələrindən keçdim və indi şagirdlərimə daha sağlam yanaşma öyrədirəm”.

2025-ci ildə Azərbaycan MMA döyüşçüləri beynəlxalq arenada daha professional çəki kateqoriyası strategiyaları ilə çıxış edirlər ki, bu da onların performansına və karyera uzunluğuna müsbət təsir göstərir.

MMA çəki kateqoriyaları haqqında ətraflı məlumat və fərdi məsləhətlər üçün Azərbaycan MMA Federasiyasının rəsmi saytını ziyarət edə bilərsiniz.